Swansea Museum

You are here: Home / Blog

Blog

by

Swansea YMCA newsletters early 20th Century`The Record’

Swansea YMCA newsletters early 20th Century

One of the drawbacks with visiting archives is you find a lot more information than you expected.  It can result in extra research or a new line of enquiry or both.

The YMCA archive has no newsletters from the 1st WW period but West Glamorgan Archive Service do. There are one hundred names on the YMCA Swansea Roll of Honour (those members who served) and I was hoping I may find some extra bits of information and hopefully identify some of the many Evans, Jones and Thomas etc. Instead I ended up with another seventy individuals to research. Former members that were mentioned but not listed on the Roll of Honour and a whole load of names on the list of junior section members and scouts serving. This no doubt will result in another week or two of research.  Further information in future blogs when I look at the WW1 period in more detail.

The bundle of newsletters in archives also had some which overlap with YMCA archives for 1911/12 period. Looking through them again, I made a note of the name Arnt J Morland, who wrote a few letters back to his friends at YMCA Swansea and who was now back residing in Arundel, Norway.  The letters themselves were of no significant interest, a little update on how he was getting on, at this point undertaking his national service. The fact that he was involved in a much smaller YMCA association in Arundel and words of encouragement to keep up the good Christian work in Swansea. However, a quick google of his name and the town and this resulted in yet another story of interest to record.

Arnt Jacobson Morland was born on the 23rd June 1888, son of a merchant.

In 1907 he secured some form of Norwegian state sponsored trade placement in Britain and obviously ended up in Swansea. The placement was shipping related but as yet I have been unable to identify with whom exactly.

Judging by the date of the letters he would have been in Swansea for maybe two or three years and being very religious I would guess a member of the Norwegian Church. By 1911 he was definitely back in Norway.  The last mention of him is news of his engagement to Miss Thomsen of Arundel.

In 1916 he started his own shipping company, named Agdesidens Rederi, followed by two more companies, Morland Rederi in 1927 and Morland Tankederi in 1930. 

Morland became a very prominent citizen of Norway, he chaired the Regional Ship Owners Association and for a number of years was a member of the Executive Committee for Arundel City Council. In 1953 he was elected to the Norwegian Parliament but died in 1957 before the end of his term.  Morland was also prominent in the church becoming Vice Chair of the Diocesan Council for Agder.

In 1940 Norway was occupied by the Nazis. A puppet government was installed led by the collaborator Vidkun Quisling, whose name would become a byword for collaborator or traitor. Following the war Quisling was found guilty of murder and high treason and was executed by firing squad on the 24th October 1945.

The resistance in Norway like most countries included both passive and aggressive resistance.  One of the passive resistance measures was led by the church. Local church leaders in Norway were employed and paid for by the state.  Church leaders therefore refused to take the salaries in protest at the occupation and the collaboration of the Quisling government.

Morland in partnership with Hans Sande, the General Secretary of the Joint YMCA and YWCA in Norway organised the network for raising money for what was effectively a strike fund.  Money would be raised and collected to support the local church leaders to enable them to continue to work but refuse their salaries from the Norwegian state.

Morland was arrested on the 24th February 1944 for resistance activities and initially held at the Arkivet building in Kristianstand.  Arkivet is Norwegian for archive.  Built in 1935 for the local archive service, the building was taken over as Gestapo Headquarters for Southern Norway.  It is now a museum to the Norwegian occupation and the names of those killed in concentration camps in Norway are listed on a memorial outside the building.

Moreland was later transferred to Grini Concentration Camp, his prisoner number was 11696. Numbers killed at Grini are unknown but we do know they included British Airborne troops who survived Operation Freshman, the attempt to destroy the Norsk Hydro Heavy Water Plant, vital for any potential development of a hydrogen bomb by the Nazis. The surviving British Airborne troops from the operation were held at Grini before being taken to nearby woods and executed by the Gestapo.

Finally Moreland was transferred to Berg Concentration Camp in February 1945.  Berg was a transit camp where many Jews and political prisoners were kept before transfer to one of the death camps in Germany or Eastern Europe. It is possible that he was due for transit but the war at this point was nearing the end and he survived. 

by

Board Game, to raise awareness of issues facing Young Carers

Swansea Museum Collection

Board Game, cardboard, ink, plastic, and wood. ‘I care – do you’?. Board game, produced by Swansea Young Carers as part of an ABMU (Abertawe Bro Morgannwg University Health Board) funded project to raise awareness of issues facing young carers.  Used by Swansea Museum Education team as part of ‘Eye of the Storm’ activities in 2017. Game consists of board, 4 counters, dice, two packs of pick-up cards, one blue pack and one white with instruction sheets. The aim of the game is to raise awareness about young people carers; their lives and the issues they face on a day to day basis. The objective of the game is to go through the game on either the path of the young carer or the path of the young person, each step is another aspect of each of their lives. The ‘pick up’ cards are uncontrollable events that either have a positive or negative outcome for each player.

`Eye of the Storm’ is a musical theatre production by Theatre na Nog, a production company based in Neath. The production, aimed at schools, revolved around a female young carer who dreams of becoming a scientist.  Each autumn the performances are held in the Dylan Thomas Theatre along with workshops in Swansea Museum and the National Waterfront. The productions are usually set in a historic period but this production was present day.

In developing the storyline Theatre na Nog consulted with the same group of young carers who later would produce the game.

In a previous life, I was a children’s rights worker, specialising in involving children in decision making processes and consultations. In 1993 to 1995 I was part of the team that co-ordinated the voluntary sector report to the United Nations on the UK Government implementation of the United Nations Convention on the Rights of the Child (or to be more accurate how the UK Government was failing to implement it).

Young carers groups were few and far between at that point, but I do recall the main fear of young carers was a worry that if they asked for support from anywhere official, they may end up being taken into care.  As a result it was at the time still a hidden problem and a there was a lack of awareness.

There has been a considerable amount of progress since then but still a long way to go.  Recent data shows that there are approximately 800,000 Young Carers aged 5-17 in the UK and research by the Children’s Society suggests that 1 in 5 secondary school students are providing some care in their home, with a third of these providing high levels of care.

YMCA Swansea Young Carers project is a bespoke provision that increases young carer’s resilience towards their caring role and improves their health and well-being.

Young carers participating in the project are under 18 and care for someone affected by; a long-term illness, physical disability, mental health illness or substance and alcohol use.

Young carers are unlikely to have opportunities that other young people may have. So the project gives young carers opportunities in a safe environment, where they are encouraged to be young people, have fun, make friends, relax and focus on themselves.

Young carers miss out on a lot of experiences and life opportunities due to their caring responsibilities and so the young carers project provides vital support and services that aim to reduce the barriers to young carer’s development.

The difference that is witnessed and is evident in young people from participating in this project is truly inspirational and the transformational changes in young people has an overall impact for the entire family.

Commissioned to deliver the Young Carers Service in Swansea on behalf of City and county of Swansea, YMCA Swansea is providing tailored support to young carers between the ages of 8-18. This includes face to face, online, one to one, and group sessions, as well as trips, activities, advocacy, and signposting.

YMCA Swansea recently launched 4 new programmes on National Young Carers Action Day:

• National Young Carers I.D Card Scheme

 • Online PSE Sessions

 • ‘Understanding Young Carers’ – Agored Cymru Accredited Qualifications

 • Young Carers Awareness Animation Films

The National Young Carers I.D Card scheme is led by Welsh Government, Carers Trust Wales, Local Authorities, and Professional Bodies across Wales.

YMCA Swansea & Swansea Council have been selected by Welsh Government as an early adopter, of the Young Carers Card scheme in Wales.

The Young Carers Service is funded by City and County of Swansea, Children in Need, Waterloo Foundation and Swansea Bay University Health Board Integrated Care Fund.

by

Dyddiadur Carcharor Rhyfel

Casgliad Amgueddfa Abertawe

Llyfr ymarfer a ddefnyddiwyd fel dyddiadur, gorchuddion papur glas, papur llinellau gwyn. Dyddiadur y dyn o Abertawe, John Healy, tra bu’n garcharor rhyfel yn yr Almaen yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae label blaen y clawr yn darllen ‘Sgt John Healy, 1837362 POW Barth Stalag Luft 1 7610 Germany’.  Roedd yr Awyr-ringyll John Healy (1922-2018) yn yr Awyrlu Brenhinol o 27 Rhagfyr 1943 i 5 Mawrth 1947. Ymunodd John â’r gwasanaeth fel gynnwr cefn gan hedfan awyrennau bomio  Lancaster gyda Sgwadron 90 yr Awyrlu Brenhinol Fe’i saethwyd i lawr ym mis Ionawr 1945, ei gipio yn Mutterstadt, yr Almaen a’i gaethiwo yn Stalagluft 1, gwersyll carcharorion rhyfel yn Barth, Gogledd yr Almaen tan fis Mai 1945 pan gafodd ei ryddhau ar ôl i’w warchodwyr Almaenig ffoi. Yn y dyddiadur a gadwodd pan oedd yn y gwersyll, ysgrifennodd am brydau yr oedd yn gobeithio’u cael pan gâi ei ryddhau. Ysgrifennodd John yn ei ddyddiadur rai o’r prydau yr oedd yn dyheu amdanynt pan fyddai’n dychwelyd adref-  ffagots a phys- lympiau o gaws gyda digon o fara a menyn a phaned o de! Ar glawr y llyfr mae’r geiriau YMCA Sweden.

Tra bod YMCA Abertawe yn weithgar gartref fel yr amlygwyd ym Mlog 7, roeddent hefyd yn cefnogi milwyr ar flaen y gad. Anfonwyd llawer o unedau symudol dramor i gefnogi milwyr. I ddechrau, collwyd llawer ohonynt yn Ffrainc yn gynnar yn y rhyfel gyda’r enciliad o Dunkirk. Yn ddiweddarach, anfonwyd uned symudol arall y talwyd amdani gan YMCA Abertawe i Ogledd Affrica.

Roedd gwasanaethau eraill ar gyfer milwyr tramor yn cynnwys trefnu danfon anrhegion i anwyliaid neu drefnu blodau er enghraifft ar gyfer pen-blwydd priodas, a’r cyfan yn cael ei wneud gan Gymdeithas Gynorthwyol y Merched Abertawe.

Mae adroddiad blynyddol Gymdeithas Gynorthwyol y Merched ar gyfer 1944 yn rhoi blas o’u gweithgareddau.

“Roedd bron y cyfan o’r gwaith yn waith rhyfel. Hyd at ddiwedd 1944, gwnaethom ddyletswydd ar 6 chaban bwyd sefydlog a 5 caban bwyd symudol. Oherwydd symudiad milwyr mae Twyni Crymlyn bellach ar gau.

Cynllun Rhoddion i’r Cartref – 100 tusw o flodau wedi’u danfon ynghyd â cheisiadau eraill fel doli, tedi bêr, recordiau gramoffon a thocynnau ar gyfer y pantomeim.

Diddanu milwyr clwyfedig yn y YMCA canolog a £800 a godwyd ac a anfonwyd i Gaerdydd ar gyfer gwaith tramor.

Roedd yn waith caled iawn ond rwy’n gwybod ein bod wedi cael llawer o bleser o wybod ein bod wedi rhoi rhywfaint o help a chysur i’r rheini yn y gwasanaethau sy’n barod i aberthu popeth i ni”

Rôl bwysig arall a gyflawnwyd gan y YMCA yn rhyngwladol oedd lles Carcharorion Rhyfel (POW) a gadwyd yn garcharorion yn yr Almaen a lleoliadau eraill. Darparwyd dyddiadur John Healey gan y YMCA yn Sweden. Roedd y gwaith a wnaed yn debyg i’r Groes Goch. Roedd Sweden yn wlad niwtral yn ystod yr Ail Ryfel Byd, felly byddai YMCA Sweden wedi cael caniatâd i gefnogi carcharorion rhyfel Prydain mewn gwersylloedd.

Llyfr cofnodion ar gyfer Cymdeithas Gynorthwyol y Merched ym mis Rhagfyr 1945 sy’n cofnodi bod mab Mrs Elliot Seager, yr adroddwyd ei fod goll, mewn gwirionedd mewn gwersyll carcharorion rhyfel yn yr Almaen, ac roedd newyddion amdano wedi dod drwy’r YMCA.

Yn dilyn diwedd y rhyfel, newidiodd y gwaith yn gyflym i’r ailadeiladu. Rhoddwyd rhodd er enghraifft tuag at ailadeiladu YMCA Rangoon yn Byrma.

Roedd cymodiad hefyd yn rhan o’r agenda, ac erbyn 1948 roedd grŵp o staff YMCA newydd o’r Almaen yn YMCA Abertawe ar daith astudio.

Bu Mr D L Davies a oedd yn rhedeg y cabanau bwyd (gweler blog 7) yn ymwneud yn ddiweddarach ag ailsefydlu ffoaduriaid. Gan weithredu ar ran Cyngor y Byd y YMCA yng Ngenefa, trefnodd i 5,000 o ffoaduriaid gael eu lleoli yng Nghanada. 

Nid yr YMCA, wrth gwrs, oedd yr unig gorff a oedd yn codi arian ac yn cefnogi milwyr rheng flaen drwy gabanau bwyd symudol. Ar ôl y rhyfel ymwelodd Mr Davies hefyd â phencadlys y Cadfridog Montgomery yn Fontainbleau. Y tu allan i’r pencadlys roedd caban bwyd symudol a oedd yn dal i gael ei ddefnyddio ac a roddwyd gan bobl Casllwchwr. Mae’n debyg bod y staff wrth eu bodd yn dysgu o’r diwedd sut i ynganu enw’r ardal, a darganfod lle’r oedd Casllwchwr wedi’i leoli mewn gwirionedd.

by

Llun – Blitz Abertawe

Casgliad Amgueddfa Abertawe

Ffotograff, du a gwyn. Ffotograff o ddiffoddwyr tân yn defnyddio pibellau dŵr i geisio diffodd tân a achoswyd gan fomiau tân Almaenig a syrthiodd ar siop Ben Evans yn Abertawe yn ystod Blitz Tair Noson 1941. Mae’r olygfa yn y llun yn dangos diffoddwyr tân yn dofi’r tân o Sgwâr y Castell. Yr adeiladau uchel yn y cefndir yw Burtons, David Evans a Castle Cafe Kardomah, y cafodd pob un ohonynt eu difrodi gan fomiau a’u dymchwel wedi hynny gan fod yr adeiladau’n beryglus. Mae ‘caban te’ y YMCA i’w weld ar waelod y llun ac mae’n debyg bod y caban bwyd symudol hwn yn darparu bwyd i weithwyr.

Er bod cryn dipyn o aelodau’n gwasanaethu yn y lluoedd arfog yn ystod yr Ail Ryfel Byd, roedd llawer o aelodau hŷn a Chymdeithas Gynorthwyol y Merched YMCA Abertawe yn gwasanaethu gartref. Roedd arian yn cael ei godi i gefnogi milwyr a oedd ar flaen y gad nid gyda chytiau sefydlog fel yn y Rhyfel Byd Cyntaf ond gyda faniau teithiol a oedd yn gweini lluniaeth ac yn cynnig deunydd darllen a deunydd ysgrifennu llythyrau i’w hanfon adref.

Wrth i’r flwyddyn 1939 fynd yn ei blaen a bod rhyfel yn ymddangos yn fwy tebygol, roedd Cyngor Cenedlaethol YMCA Cymru yn brysur yn gosod pebyll ar gyfer hamdden a lluniaeth mewn gwersylloedd hyfforddi amrywiol ledled Cymru. Yn dilyn y datganiad o ryfel ym mis Medi, roedd llawer o brif swyddogion yn gofyn am gymorth y YMCA a sefydlwyd dau ar bymtheg arall yn ystod yr wythnosau cyntaf yn dilyn y datganiad o ryfel. Sefydlwyd Pwyllgor Argyfwng Rhyfel a chafodd pob pwyllgor sefydlog arall ei atal. Erbyn 1940 roedd yn amlwg y byddai angen adeiladau parhaol yn lle’r adeiladau dros dro ar gost gyfartalog amcangyfrifedig o dair i bedair mil o bunnoedd yr un.

Roedd hefyd yn amlwg y byddai angen lluniaeth a llety ar gyfer milwyr teithiol yn y prif orsafoedd rheilffordd amddiffyn a chabanau bwyd symudol ar gyfer y rheini mewn unedau mwy diarffordd fel balŵns amddiffyn a magnelfeydd gwrthawyrennol.

Byddai’r cabanau bwyd symudol hefyd yn cael eu defnyddio i gefnogi trefi yr ymosodwyd arnynt gan awyrennau bomio. Yn ystod y blitz tair noson ar Abertawe, cefnogwyd cabanau bwyd symudol y YMCA gan sawl un arall gan gynnwys un o Borthcawl a chwech o Gaerdydd a oedd wedi cyrraedd erbyn 2.45am yn y bore.

Roedd adroddiad y Rheolwr Rhagofalon Cyrch Awyr i’r cyngor ar y Blitz – 19 Mawrth 1941 yn dweud:

“Mae’r cabanau bwyd symudol hefyd yn dod i mewn, gan fy mod wedi dweud wrthych am helpu… llwyddodd trefnydd y WVS i ddefnyddio’r gegin yn Neuadd y Dref lle paratowyd a llwythwyd llawer o fwyd i’r cabanau bwyd symudol ar er mwyn dosbarthu bwyd o amgylch y Fwrdeistref, a gwnaeth y YMCA gymwynas debyg”.

Mewn sawl llun o Abertawe yn y blitz ym mis Chwefror, gallwch weld caban bwyd y YMCA yn y llun.

Roedd gan YMCA Abertawe sawl caban symudol i wasanaethu milwyr ar falŵns amddiffyn gwrthawyrennol, magnelfeydd gwrthawyrennol a gwersylloedd milwrol a oedd wedi’u gwasgaru o amgylch Abertawe.

Gwirfoddolodd Aelod o bwyllgor YMCA Abertawe, Mr D L Davies, i oruchwylio holl gabanau bwyd y YMCA yn ardal Abertawe, byddai hyn yn cynnwys y rheini a ddarparwyd gan Abertawe a thrwy’r corff ymbarél cenedlaethol.  Roedd Mr Davies yn berchen ar siop ddillad ar Gower St (Ffordd y Brenin erbyn hyn) a gafodd ei ddinistrio yn y Blitz.

Yn Abertawe, yn ogystal â’r cabanau bwyd symudol, roedd cabanau bwyd a chyfleusterau hamdden yn Fairwood, Twyni Crymlyn, Gorsaf y Stryd Fawr a’r Mwmbwls a chaban bwyd a llety yn y prif adeilad, clwb y lluoedd arfog ar Alexandria Road a Chlwb Swyddogion ar Gore Terrace. Gwnaed y rhan fwyaf o’r gwaith cynnal a’r gweithgarwch gan Gymdeithas Gynorthwyol y Merched a oedd hefyd yn darparu gwasanaethau eraill gan gynnwys cwrdd â phob trên a gyrhaeddodd gyda milwyr clwyfedig yn Abertawe a rhoi parsel i bob un.

Roedd angen codi arian hefyd ar gyfer cyfleusterau a chabanau bwyd symudol ar y gwahanol ffryntiau. Cyfrannodd Abertawe yr ail gyfanswm uchaf yng Nghymru, sef swm o £5,000. Roedd y rhan fwyaf o’r gwaith yn cael ei wneud gan
Gymdeithas Gynorthwyol y Merched.

Ar 3 Mehefin 1940, rhoddodd L S Jenkins adroddiad ar waith yr wythnos diwethaf pan gafodd nifer o ffoaduriaid luniaeth ac yna’n hwyr un noson daeth llond trên o ddynion o Fyddinoedd Ymgyrchol Prydain i mewn i’r orsaf, yn flinedig ac yn lluddedig, yn syth o Dunkirk. Yn y cyfarfod nesaf, adroddwyd bod 1,778 o gwpaneidiau o de wedi’u gweini rhwng 16 a 22 Mehefin. Gweinwyd y nifer mwyaf o gwpaneidiau o de, sef 462, ar 13 Mehefin. Roedd trefniadau hefyd wedi’u gwneud yn Ysgoldy Ebenezer lle’r oedd wyth gwely bellach ar gyfer milwyr nad oeddent yn gallu adael oherwydd trenau hwyr.

Yng Nghyfarfod Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Gynorthwyol y Merched ar gyfer 1940, dywedodd Miss Dillwyn Llewelyn y llywydd,

“Ers ein cyfarfod blynyddol diwethaf, mae cwmpas Cymdeithas Gynorthwyol y Merched wedi’i ehangu’n fawr wrth wneud gwaith ffreutur ac mae’r ymdrechion hyn wedi bod yn fodd i gynyddu ein haelodaeth yn sylweddol, diolch i’r menywod niferus sydd wedi dod ymlaen i roi eu gwasanaethau’n ddi-baid i waith yr YMCA yn y swydd hon. Efallai y bydd o ddiddordeb i rai ohonoch wybod fod gennym y fraint o fod y Gymdeithas Gynorthwyol y Merched y YMCA hynaf yn y wlad ac yn ffodus, mae  gennym sawl aelod a wnaeth waith rhyfel tebyg 25 mlynedd yn ôl sy’n dal i fod yn weithgar heddiw”

Amlinellodd adroddiad y Cadeirydd yn nes ymlaen y gwaith a wnaed gyda’r cabanau bwyd ac yna aiff ymlaen i ddweud:

“Ar ddechrau mis Medi, mae pob un ohonoch yn gwybod beth ddigwyddodd yn yr orsaf, roedd ein caban bwyd ar gau am 12 diwrnod ond nid anghofiwn y merched hynny a oedd ar ddyletswydd ar noson 1 Medi ac a ddioddefodd galedi’r cyrch awyr hwnnw a’r merched a ddaeth yno i gyflawni eu dyletswyddau am 7.30am y bore canlynol”.

Roedd cadeirydd Cymdeithas Gynorthwyol y Merched mewn gwirionedd yn dweud rhy ychydig am eu gwaith, a oedd yn nodweddiadol ar y pryd. Ar 1 Medi 1940 cafwyd y cyrch mawr cyntaf ar Abertawe a chafodd Gorsaf y Stryd Fawr ei tharo.

Roedd y menywod ar ddyletswydd y noson honno yn ffodus i beidio â chael eu lladd na’u hanafu’n ddifrifol.

by

Llu G, “Gorchmynion Ymgyrch Neptune”.

“Ymgyrch Neptune” oedd yr enw côd ar gyfer yr ymgyrch forol ar gyfer D Day, dan Ymgyrch “Overlord”. 

Mae’r cannoedd o dudalennau gorchmynion i gyd wedi’u marcio â “tra chyfrinachol”.  Mewn print du mawr ar y clawr blaen mae’n datgan;

“To be taken on charge in accordance with article 39 of C.B. form U.2D and destroyed by fire on completion of the operation.”

Fel y gallwch ddychmygu, ufuddhawyd i’r gorchmynion hynny i’r llythyren fel arfer, ac felly mae hwn yn oroeswr prin. Roeddent yn perthyn i Kenneth Hartree Davies, a ymunodd â’r Llynges ym 1942 yn YMCA Abertawe. Ym 1944 fe’i dyrchafwyd i reng Is-gapten ac fe’i penodwyd i’r cwch glanio tanciau ‘Copra’ mewn pryd ar gyfer glaniadau D. Day, y cymerodd ran ynddynt dan yr enw “Ymgyrch Neptune”.

Goroesodd y gorchmynion ymgyrchol gan fod y cwch glanio tanciau wedi datblygu problemau gyda’i fotor ar D Day ac fe’i gorfodwyd i ddychwelyd i’r porthladd. Trosglwyddodd Kenneth ei danciau i’r lan o’r diwedd 6 diwrnod ar ôl D Day.

Gall effaith rhyfel ar unigolyn barhau am oes, hyd yn oed os nad yw’n cael ei anafu’n gorfforol. Enghraifft o hyn yw SM 2018.14.1, pecyn adfer gwallt trydan o ddiwedd y 1940au.

Roedd yr adferydd gwallt trydan hwn yn perthyn i Mr Walter Stockdale. Bu’n gwasanaethu yng Nghorfflu’r Arloeswyr yn yr Ail Ryfel Byd ac roedd yn un o’r milwyr a aeth i mewn i wersyll crynhoi Belsen. Collodd ei wallt oherwydd sioc yr hyn a welodd ac yn ddiweddarach prynodd y cit adfer gwallt i helpu gyda hyn.

by

Bathodyn Aelodaeth y Clwb Pysgod Aur

Ffabrig. Bathodyn clwb pysgod aur ffabrig du yn dangos pysgodyn aur ag adain wen yn hedfan

dros ddwy linell las donnog.

Mae’r Clwb Pysgod Aur yn glwb eithaf unigryw. Mae’r cymhwyster aelodaeth ar y sail eich bod wedi gorfod glanio’ch awyren ar y môr ar ryw adeg ac wedi goroesi i adrodd yr hanes. Roedd y bathodyn ynghyd â cherdyn aelodaeth yn perthyn i’r Awyr-ringyll Marcus Arthur Harris a aned yn Nhreboeth, Abertawe ym 1913 ac a ymunodd â’r Awyrlu Brenhinol ym 1940, yn 27 oed. Dechreuodd ei yrfa hedfan yng nghanolbarth Cymru, yn halio targedau ar gyfer hyfforddiant gynwyr gwrthawyrennol. Rhaid bod criwiau gynnau yr oedd gynnau gwrthawyrennol yn newydd iddynt, wedi wynebu risg sylweddol. Rhwng mis Mehefin a mis Tachwedd 1944, hedfanodd sawl cyrch dros Ewrop fel Gweithredwr Radio a Gynnwr Awyr mewn awyrennau bomio trwm yr Handley Page Halifax Mk.II a III gyda sgwadron 158. Rhwng mis Chwefror a mis Tachwedd 1945 trosglwyddodd i Sgwadron 96 a hedfanodd gydag awyrennau bomio Halifax yn ymgyrch Burma.  Daw’r bathodyn hefyd gyda’i gerdyn aelodaeth sy’n cofnodi iddo gael ei orfodi i lanio ar y môr a defnyddio’i dingi argyfwng ar 8 Mawrth 1944.